🧮 PISA
15 yaşındaki gençlerin okuma, matematik ve fen seviyelerinin değerlendirildiği 2022 PISA'da Türkiye, matematikte 39, fende 34 ve okumada 36. sırada yer aldı. Singapur tüm alanlarda birinci oldu.
6 Aralık Çarşamba’dan merhaba. “Burada yabancı yok, yalnızca henüz tanışmadığınız arkadaşlar var.” Bu mesaj, Kuzey İrlanda’daki küçük bir bar olan Charlie’s Bar’dan. Charlie’s Bar yayınladığı reklam filmiyle yaklaşan bayram sezonunun kimileri için çok keyifli, kimileri için ise acı verici derecede zor olabileceğine dikkat çekiyor. Dokunaklı hikayesi ve güzel mesajı sayesinde viral olan bu küçücük barın reklam filmi, oldukça önemli bir dönemde birçok pazarlama devini de geride bırakıyor. E tabi bizim kalbimizi de kazanıyor.
“Yeni dönem yeni sen”e hazır mısın? Yoksa bu vakitlerin hiçbir şey ifade etmediğine inananlardan mısın? Her iki durumda da güzel bir çalma listesinin iyi gideceği garanti. Bugünkü çalma listesi önerimiz: new term, new you
Bahar ve Güneş
İnsan Hakları Rehberi
Flicker
10 Aralık, bundan dört gün sonra, geçmişi, kimliği veya koşulları ne olursa olsun, her yerde, tüm insanlara garanti edilmesi gereken temel özgürlüklerin ana hatlarını çizen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin (İHEB) 75’inci yıldönümünü.
Neden önemli? İHEB, insan haklarına adanmış, küresel çapta onaylanmış ilk belge. Birçok ülke İHEB ilkelerini, anayasalarına, kanunlarına ve yasal çerçevelerine entegre ederken kadınların, çocukların, engellilerin, azınlıkların ve diğer dezavantajlı grupların hakları da genişletildi. Yaşadığımız dünya İHEB’nin imzalandığı 1948 yılından çok farklı bir noktada olsa da, üzerinden on yıllar geçse de bazı küresel zorluklar insan hakları alanındaki ilerlemeyi olumsuz etkilemeye devam ediyor. Ve tüm bu sorunların temelinde insan haklarına saygı eksikliği yatıyor.
İHEB'in bugün hala geçerliliğini koruyan 7 noktası
İklim değişikliğinden etkilenen bireyler, hayat kurtaran kaynaklara eşit erişim sağlayamıyor.
780 milyonun üzerinde insan kronik açlık çekiyor.
Eğitime erişimi olmadığı tahmin edilen 250 milyona yakın milyonlarca çocuk, yoksulluk döngüsüne hapsoluyor.
DSÖ’ye göre, yaklaşık 4,5 milyar insan temel sağlık hizmetlerinden tam olarak yararlanamıyor.
Tüm insanlar özgürlük ve haklar bakımından eşit doğuyor. Ancak yoksulluk, sosyal eşitsizliklere neden olmaya devam ediyor.
Kadınlar ve kız çocukları hâlâ eşit haklardan yararlanamıyor.
Protesto hakkı rutin olarak tehdit ediliyor.
Bunu neden Planör’de okudun? İHEB tüm insanlara garanti edilen temel hak ve özgürlüklerin ana hatlarını çiziyor, ancak artan eşitsizlik ve devam eden küresel zorluklar, milyonlarca kişinin insan haklarına erişmesini engelliyor. Bil istedik.—BE
Rizz
Sözlükler, gazeteler, yayınevleri… Yıl biterken hepsi adeta “yılın sözcüğü”ne imza atma yarışına giriyor.
Devam et: Merriam-Webster 2023’ün kelimesinin “otantik” olduğunu duyurmuş, biz de geçen hafta girişimize taşımıştık. Bugün ise bu köşede Oxford Üniversitesi’nin seçtiği sözcük var. Söz konusu sözcüğü Tureng’de falan aramaya kalkarsan bulamayacağını garanti ediyoruz. Oxford Üniversitesi Yayınevi “rizz”i yılın kelimesi seçti.
“Rizz” nedir ve neden seçildi? Rizz, Z kuşağının bir kişiyi etkileme veya baştan çıkarma yeteneğini tanımlamak için kullandığı popüler bir terim olarak tanımlanıyor. X, Instagram, TikTok ve diğer birçok yerde karşımıza çıkan bu kelime, genellikle genç kullanıcılar tarafından bir kişinin “çekici veya karizmatik” olduğunu göstermek için kullanılıyor. Sosyal medya, “rizz”i olan birini “partnerini cezbetme yeteneğine sahip kişi” olarak kabul ediyor. Yayıncının uzmanları kelimeyi seçerken, "Swiftie" (Taylor Swift'in coşkulu bir hayranı), "durumsallık" (gayri resmi bir romantik veya cinsel ilişki) ve "istem" (yapay zekâ programına verilen talimat) arasında kaldı. Halk oylamasıyla birinci seçilen rizz için yayıncı, kelimenin “karizma” kelimesinin ortasından geldiğine inanıldığını ve "rizz up" ya da biriyle sohbet etmek gibi bir fiil olarak kullanılabileceğini de belirtti.
Neden önemli? Yayıncı, "Genç nesillerin, çevrim içi olarak veya yüz yüze olsun fark etmez, kullandıkları dili tanımladıkları alanlar yarattığını anlatıyor. Z Kuşağı toplum üzerinde daha fazla etkiye sahip olmaya başladıkça, aktivizmden flörtleşmeye ve daha geniş kültüre kadar, bakış açıları ve yaşam tarzındaki farklılıklar dilde de kendini gösteriyor" ifadelerini kullanıyor.—BE
İtalya’nın Pisa’dan Daha Eğik Kulesi
Getty Images
İtalya’nın Bologna kentinin sembollerinden yüzlerce yıllık Garisenda kulesinin çökme tehlikesi altında olduğu bildirildi. Kent merkezindeki 48 metrelik Garisenda kulesi, eğim artışı ve yıkılma tehlikesi nedeniyle kapatılarak birkaç yıl sürecek tadilata alınacak. Bu sürede meydanın trafiğe kapatılması, normalde ziyarete açık olan kulenin turistlere kapatılması planlanıyor.
Kuş bakışı: Yapılan simülasyonlar kulenin yıkılarak yakındaki tarihi yapılara zarar verebileceğini ya da kendi üzerine çökebileceğini göstermişti. Garisenda kulesindeki eğimin 4 dereceye ulaştığı belirtiliyor. İtalya’nın en meşhur eğik kulesi Pisa’daki eğim ise 3,97 derece olarak hesaplanıyor. Dante Alighieri’nin 14. yüzyılın başında yazdığı başyapıtı İlahi Komedya’da da Garisenda kulesinden ve kulenin eğikliğinden söz ediliyor.—GG
Simge Artık Yok
Getty Images
İngiltere’nin Kent şehrinin Dover kasabasında yer alan ve grafiti sanatçısı Banksy'ye ait 1 milyon sterlin (yaklaşık 36 milyon TL) değerinde olduğu tahmin edilen duvar resmi, boyandığı binanın yenileme projesi kapsamında yıkıldı. Dover Belediyesi yetkililerine göre tüm ek masraflar yıkım şirketi tarafından karşılandığı için sanat eseri şirketin kendi mülkü olarak kabul edilebiliyor.
Dikiz aynası: Kimliği hala gizli olan Banksy, Mayıs 2017'de bir binanın yan tarafına AB bayrağındaki 12 sarı yıldızdan birini parçalayan bir işçiyi gösteren duvar resmi çizmişti. Söz konusu duvar resmi İngiltere'nin AB’den ayrılma kararından kısa bir süre sonra kıyı kasabası Dover’da ortaya çıkmıştı. Resmin kasabada turistik bir simge haline geldiği de söyleniyordu. Oldukça turistik bir nokta olmasına rağmen duvar resmi 2019’da beyaza boyanmış, o dönemde bazı protesto grupları “tarihi bir olayı” sembolize ettiğini savunarak binanın yıkılmasına karşı çıkmıştı.
Bitirirken: Yıkım şirketinden yapılan açıklamada sanat eserinin boyanmasına ve sıvasının kötü durumda olmasına rağmen müteahhitlerin resimde bulunan "yıldızları, adamın bir bölümünü ve merdiveni sağlam bir şekilde kurtarmada başarılı olduklarını" ifade etti. Banksy’nin yıkımla ilgili kamuya açık bir yorumda bulunmadığı aktarıldı.—BE
Biliyor muydun?
81 ülke ve bölgede, 15 yaşındaki gençlerin okuma becerisi, matematik ve fen seviyelerinin değerlendirildiği 2022 PISA araştırmasında Türkiye, matematikte 39, fende 34 ve okumada 36. sırada yer aldı. Singapur tüm alanlarda birinci oldu. Güçlü performans gösterenler arasında Çin’e bağlı Makao, Tayvan, Japonya, Güney Kore ve Estonya var. Hepsi, üç ana kategorinin her birinde ilk 10'da yer alıyor.
PISA, Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı anlamına geliyor. PISA araştırması, 15 yaşındaki öğrencilerin modern toplumda yerlerini alabilmeleri için gereken temel bilgi ve becerilere ne ölçüde sahip olduklarını ölçüyor.—GG
İsrail ordusu Gazze’de kimseyi yerinden etmeye çalışmadıklarını savundu. BM verileri ise Gazze'de nüfusun %80'inden fazlasına karşılık gelen neredeyse 1,9 milyon kişinin yerinden olduğuna işaret etti. Gazze'ye düzenlenen saldırılarda ise can kaybı 15 bin 523'e yükseldi.
Enflasyon, TÜİK verilerine göre yıllık bazda %61,98, ENAG’a göreyse %129,27. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi ve TCMB eski başekonomisti Hakan Kara X hesabında, "Enflasyon ve talep yeterince yavaşlamıyor. Fiyatlama davranışındaki bozulmayı kırmak için kısa vadede daha net bir sıkılaşmaya ihtiyaç var" paylaşımında bulundu.
2011-2020 yıllarında iklim değişikliğinin etkilerinin hızlı şekilde arttığını belirten Dünya Meteoroloji Örgütü, bu sürecin kayıtlara “en sıcak 10 yıl” olarak geçtiğini açıkladı.
Spotify, artan maliyetler nedeniyle neredeyse 1600 kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. Bu, iş gücünün %17'sinin yok olması anlamına geliyor.
İngiltere’de bir sürücü adayı, 60’ıncı kez girdiği teori sınavını sonunda geçebildi. Bu ülkede bir rekora işaret etse de 57, 55 ve 53 kez teori sınavında başarısız olanlar da var.