🌤️ Çığır açanlar
Science dergisi, 2023'ün çığır açan buluşlarını sıraladı. Dergi, yılın çığır açan buluşu olarak, sağlığa kapsamlı yarar sağlama potansiyeli nedeniyle, kilo verdiren ilaçları seçti.
18 Aralık Pazartesi’den merhaba. FIFA Dünya Kupası, Voleybol Milletler Ligi veya Formula 1… Bunların hepsinden haberdarız. Peki ya hepimizin yıllarını verdiği Excel’in Dünya Şampiyonası? Las Vegas HyperX Esports Arena, kısa bir süre önce Pivot tablosu zaferi için yarışan rekabetçi Excel sihirbazına ev sahipliği yaptı. TV’den canlı yayınlanan şampiyonada Andrew Ngai, üst üste üçüncü yıl birinci oldu.
Bugünkü çalma listesi önerimiz, “ne yaparsa yapsın sıklıkla yanlış anlaşılanlar” için gelsin: tear drop
Bahar ve Güneş
Kıt Malzemenin İsrafı
Adobestock
AB, satılmayan giysi ve ayakkabıların imha edilmesini tamamen yasaklama kararı aldı. Söz konusu yeni düzenlemeyle daha uzun süre dayanan, daha kolay onarılabilir ve yeniden kullanılabilir ürünlerin yaygınlaşması hedefleniyor.
Neden önemli? Üye ülkelerde kişi başına 11 kilo tekstil ürününün çöpe atıldığı söylenirken üreticilerin, her yıl satılmayan veya iade edilen milyonlarca ton giyilmemiş giysiyi ve ayakkabıyı çöp yakma fırını ya da parçalama tesislerine gönderdiği belirtiliyor.
Dahası: AB tekstil tüketimi, gıda, barınma ve hareketlilikten sonra çevre ve iklim değişikliği üzerinde ortalama olarak dördüncü en yüksek etkiye sahip. Aynı zamanda su ve arazi kullanımı için üçüncü en yüksek tüketim alanı ve birincil hammadde kullanımı ve sera gazı emisyonları için en yüksek beşinci bölge. AB uygulamaları Türkiye’yi de oldukça ilgilendiriyor çünkü dünyada önemli bir tekstil üreticisi konumunda olan Türkiye, tekstil ihracatının büyük bir kısmını Avrupa ülkelerine gerçekleştiriyor.
Hatırlamanda ve bilmende fayda var: Şili’nin eşsiz Atacama Çölü’nün bir diğer adı da “dünyanın çöplüğü”. Kum tepeleri yerine atık kıyafet tepeleriyle dolu ilgili çölde, ayrıca ayakkabı mezarlıkları, sıra sıra dizilen lastiklerle arabalar da var. Ülke uzun süredir ABD, Avrupa ve Asya'daki ikinci el ya da satılmamış ürünler için bir merkez konumunda. 2021 yılında bölgeye 46 bin tonu aşkın kıyafet gönderildiği bildirilirken çevre aktivistleri, kimyasallarla dolu bu kıyafetlerin biyolojik parçalanmasının 200 yıl kadar sürebildiğini; toprağı, havayı ve yeraltı sularını kirlettiğini aktarıyor. Bu yığınlarda ara ara yangınlar da meydana geliyor.—BE
2023'ün Çığır Açan Buluşları
Reuters
Science dergisi, 2023'ün çığır açan buluşlarını sıraladı. Dergi, yılın çığır açan buluşu olarak, sağlığa kapsamlı yarar sağlama potansiyeli nedeniyle, kilo verdiren ilaçları seçti. Science, GLP-1 ilaçlarını Yılın Çığır Açan Buluşu olarak tanımasını, "bu yıl yapılan klinik deneyler ilaçların aynı zamanda kalp yetmezliği semptomlarını, kalp krizi ve felç riskini de azalttığını buldu; bu da ilaçların kilo vermenin ötesinde önemli faydalara sahip olduğuna dair en ikna edici kanıt" diyerek açıkladı.
Dahası: Science'ın 2023'ün en önemli bilimsel ilerlemeleri listesinin ikinci sırasında ise ilk olarak "Dünya'nın karbon pompası yavaşlıyor" başlığıyla yayımlanan ve küresel ısınmanın gelecekte başlaması beklenen bir etkisinin halihazırda görülmeye başlamasının keşfi yer aldı. Antarktika'da küresel ısınma nedeniyle dünyanın tüm okyanuslarını birbirine bağlayan devasa akışın yavaşlaması, küresel karbon salımlarının üçte birini tutan okyanusların, bu görevi giderek daha az yerine getirebildiği anlamına geliyor. Bu akışın bozulmasının, en önemli karbon yataklarından olan okyanusların karbon tutma kapasitesini azaltarak küresel ısınmayı hızlandıracağı düşünülüyor.
Diğer ilerlemeler
Science'ın çığır açıcı bulduğu bir diğer gelişme yapay zekânın hava durumu tahmini konusunda bugüne kadar görülen en iyi performansı göstermesi. Yakın zamanda yayınlanan yeni bir araştırmada, Google DeepMind tarafından oluşturulan GraphCast adlı yeni yapay zekâ modelinin, dünyanın en iyilerinden biri olan Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmini sisteminden daha iyi performans gösterdiği bulunmuştu.
Sıtmanın özellikle Afrika'da önlenmesi konusunda son yıllarda yaşanan ilerlemeler bu sene daha kapsamlı uygulamalar için umuda dönüştü. Science'a göre Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) R21/Matrix-M adlı aşıyı genel kullanım için onaylaması bu yılın en önemli bilimsel gelişmeleri arasındaydı.
Science dergisine göre, 2023'te tedavisi konusunda çığır açıcı gelişmelerin yaşandığı düşünülen bir diğer hastalık Alzheimer oldu. ABD, üçüncü faz çalışmalarını tamamladığı "Donanemab" isimli ilacın Alzheimer hastalığının ilerlemesini %35 oranında yavaşlattığını açıklandı.
Science dergisine göre arkeoloji alanındaki en önemli gelişmelerden biri ise insanların Amerika kıtasına ilk ayak bastığı tarihin düşünülenden en az 5 bin yıl kadar önce olduğunun bulunmasıydı. Arkeologlardan farklı olarak izler yerine uzun zamandır bir sesi arayan astrofizikçilerin bu yıl yaptığı keşif, yılın en önemli gelişmelerinden biri olarak görülüyor.
Science dergisi yılın en önemli ilerlemelerinden biri olarak ABD tarihindeki en büyük akademik grevleri de gösteriyor. Bu yıl University of California'da (UC) 48 bin akademik çalışan, akademik grev düzenleyerek lisansüstü öğrenciler ve doktora sonrası çalışanlar için önemli ücret artışları elde etmişti.—GG
İstanbul’un Havası
Yeşil Gazete
İstanbul’un en yoğun ilçelerinde hava kirliliğinin önemli ölçüde arttığı belirlendi. Uzmanlar, özellikle Kadıköy-Göztepe, Esenyurt, Mecidiyeköy ve Kağıthane bölgelerinde hava kirliliğinin yoğun olduğunu belirtiyor.
Devam et: İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Hüseyin Toros konuyla ilgili olarak, “Şehirleşme ve şehirdeki araç sayısı arttıkça, sanayi tesisleri arttıkça, kömür gibi fosil yakıtlar kullanıldıkça, meteorolojik şartlara bağlı olarak hava kirliliği oranı değişkenlik arz ediyor. Şehirlerde daha çok araçlardan çıkan azot kirliliği ve tozlar, insan sağlığı başta olmak üzere tüm ekosistemde olumsuz yönde etkiler oluşturuyor. Kış döneminde ısınma kaynaklarının devreye girmesiyle hava kirliliği daha da artabilir. Günde belki 1-2 litre su içiyoruz, 1-2 kilo yemek yiyoruz ve yetişkin bir insan olarak günde ortalama 15 kilogram hava soluyoruz. Yediklerimizi, içtiklerimizi seçebiliyoruz ama maalesef soluduğumuz havayı yeterince seçemiyoruz” ifadelerini kullanıyor. Toros, İstanbul‘daki vatandaşların günlük yaşamlarında hava kirliliğini takip ederek, sağlık risklerini azaltmaları gerektiğini belirtiyor ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı‘nın havaizleme.gov.tr adresinden anlık hava kalitesi verilerini takip etmenin önemini vurguluyor. Prof. Dr. Toros, hava kalitesi düşük olduğunda özellikle hassas grupların dikkatli olması gerektiğini ifade ediyor.—GG
Biliyor muydun?
ABD’nin Kaliforniya eyaletinde yaşayan 18 çocuk, çevre kirliliği konusunda yeterli aksiyon almadığı ve kirliliği önlemediği gerekçesiyle devlete dava açtı. Davacılar, ABD Çevre Koruma Ajansı'nın çocukları göz ardı ederek onlara karşı ayrımcılık yaptığını, Anayasa'da belirtilen eşit yaşam ve korunma hakkını ihlal ettiğini ileri sürdü.
Hatırlamanda fayda var: Geçtiğimiz mayıs ayında 16 yaşındaki Atlas Sarrafoğlu, 17 yaşındaki Ela Naz Birdal ve 20 yaşındaki Seren Anaçoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın iklim eyleminden ziyade iklim eylemsizliği bulunduğunu öne sürerek dava açmıştı. Gelecek haklarını savunan gençler ayrıca change.org/iklimdavasi adresinde bir de imza kampanyası başlatmıştı.
Hollanda hükümeti, özel kişi ve kuruluşlara ait tüm müstakil evler, apartman daireleri, stüdyolar ve yüzen evler için geçerli olacak kira artış oranının %5,5 ile sınırlı kalacağını duyurdu. Ev sahipleri, enflasyon ve ortalama ücret artışına göre belirlenen söz konusu oranın üzerine en fazla %1’lik bir artış getirebilecek.
Lufthansa, Almanya'daki havalimanlarında organize ettiği protesto eylemleri nedeniyle "Son Nesil" (Letzte Generation) isimli iklim aktivistlerinden 740 bin euro tazminat talep etti. Söz konusu eylemlerde 57 uçuşun etkilendiği, 8 bin 500 yolcunun da mağdur olduğu aktarıldı.
Hollanda, Bulgaristan'ın Avrupa'nın pasaportsuz seyahate imkan sunan Schengen Bölgesi'ne katılmasını kabul ettiğini ve uzun süredir devam eden muhalefetine son verdiğini bildirdi.
2023 Aralık itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı kazanan Suriyeli sayısı açıklandı. İlgili açıklamaya göre, 238 bin 55 geçici koruma altında bulunan Suriye uyruklu yabancı, istisnai olarak Türk vatandaşlığı kazandı.
İlaç fiyatlarına 25 Aralık’tan itibaren %25 oranında zam geldi. Fiyatlandırmada kullanılan euro değeri ise 17,5483 lira olarak belirlendi.
Vatikan’da adı yolsuzluk iddialarına karışan Kardinal Giovanni Angelo Becciu, yargılandığı davada 5 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı.
Dünyanın en büyük genetik test kiti şirketlerinden 23andMe'nin sistemlerine giren hackerlar 6,9 milyon kullanıcının bilgilerine erişti.